رشته کوه دنا، بلندترین کوه و بزرگترین چین خوردگی رشته کوه بزرگ زاگرس محسوب شده و دارای خطالراسی به طول تقریبا ۹۰ کیلومتر است و بین سه استان کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و فارس واقع شده است.

این رشته کوه زیبا دارای ۴۹ قله بالای ۴۰۰۰ متر میباشد. دنا با بزرگترین مجموعه قله های ۴۰۰۰ متر در ایران همچون گوهری بی همتا در میان رشته کوههای ایران می درخشد. در مورد دنا يه اشتباه عاميانه وجود داره، دنا يه قله نيست بلکه يه رشته کوه است.

دنا از شمال غربی تا جنوب شرقی کشیده شده است که به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه، بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم میگردد.

رشته مرکزی دنا:

از گردنه بیژن به ارتفاع ۳۲۰۰ متر تا گردنه مورگل غربی به ارتفاع ۴۱۰۰ متر ادامه دارد و دارای ۱۸ قله بالای۴۰۰۰ متر است، بلندترین قله رشته دنا و همچنین رشته بزرگ زاگرس قله قاش مستان یا بیژن ۳ است. قلل دیگر این رشته از گردنه بیژن به ترتیب عبارتند از: بَرد آتش، سی چان ۱ ، ۲ و ۳ ، حوض دال، کرَ سُمی شرقی، کَر سُمی غربی، تنگه  راه (حرا)، بیژن ۱ (ماش)، کپیری، بیژن ۲ (برج آسمانی)، قِزِل قُله، هِرم، کیخسرو، بن رو، بیژن ۳ (قاش مستان) ، قبله، مورگل، مورگل غربی (پازنک) ، مورگل شمالی

در جناح مركزي دنا ، قله مورگل نيز از محور روستاي كرمي در كنار جاده ياسوج ، ميمند مي‌توان در مسير رودخانه كره تا نومون اول رسيد و از مسير تنگ زولدون از ديواره زير قله صعود كرد و ابتداء به قله کل گردل رسيد و سپس به سمت شرق و از روي خط الرأس‌ اصلي حركت نمود و به قله مورگل (دومين قله دنا) به ارتفاع ۴۴۲۵ متر رسيد. از ديگر قله‌هايي كه در جبهة مركزي قرار دارند و از جنوب و از مبدأ سي‌سخت مي‌توان به آنها صعود كرد سي‌چاني و برد آتش هستند كه از دو مسير گردنه بيژن و دره‌سي چاني قابل دسترسي اند كه در مدت يك روز مي توان به آنها صعود كرد.

رشته شمال غربی دنا:

این  رشته را اصطلاحاً جناح غربی گفته میشود، از گردنه مورگل غربی و قل های کاسه خفر شروع و به قله کل قَدویس ختم میگردد که دارای ۲۱ قله بالاتر از ۴۰۰۰ متر است.

قله های آن به ترتیب از گردنه پوتک عبارتند از:

قلل کاسه خفر شامل: کل گردل، تل گردل و لوکوره

قلل کاسه پوتک شامل: پوتک، ایستگاه، قلات بزی و آب سپاه و فردای قیامت

قلل کاسه خرسان شامل: خرسان شرقی، خرسان غربی، کل فرهاد، کل چال ولی

قلل سه قپه شمالی شامل: کل شیدا، کل بلبل و کل قدویس

کل پازنی، کل شور و چات سوز

این منطقله بکر ترین و دور از دسترس ترین قلل دنا را در خود جای داده است. و تنها چند مسیر محدود برای رسیدن به ارتفاعات این بخش وجود دارد که بیشتر آنها نیز در زمستان غیر قابل استفاده هستند.در مورد صعود زمستانی برخی از قلل بخش غربی اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به احتمال بسیار قوی برخی از قلل این بخش از جمله “قلات بزی” “خرسان شرقی ” “خرسان غربی” و”چال وهلی” در زمستان صعود نشده اند.

رشته فرعی شمال دنا:

این رشته کمتر شناخته شده و کمتر مورد صعود قرار گرفته است، دارای ۴ قله بالای ۴۰۰۰ متر است که به نام اهرام لوُکوره نیز خوانده شده اند. قله های این مسیر به ترتیب از روستای خفر عبارتند از: حوض دال شمالی، آب اسپید، کل اُواَرزنی و کَل اَسد به گردنه پوتک ختم میگردد.

رشته جنوب شرقی:

این  رشته را اصطلاحاً جناح شرقی گفته میشود، از گردنه بیژن و قله برف کرمو (۴۱۱۱ متر) آغاز شده و تا قله پازن پیر به ارتفاع ۴۲۸۰ متر ادامه دارد و دارای ۹ قله بالای ۴۰۰۰ متر به نامهای: برف کِرمو، نمک، کل خرمن، نول شمالی، نول جنوبی، قاش سرخ، تاپو، رمُبسه و پازن پیر است.

براي صعود به پازن پير كه بلندترين قله جناح شرقي دناست مي‌توان از مسير تنگ كبوتري در جادة‌ ياسوج ـ‌دهستان كاكان نيز گذشت و از مجراي تنگ خرسي از جناح شرقي قله صعود كرد و به قله رسيد. البته مسير اصلي و عمومي صعود به اين قله از مبدأ چشمه آب نهر واقع در جاده ياسوج به كاكان مي باشد.که ابتدا از کوههای چال کلاغ و سپس از گردنه خطير سوخته می گذريم و سپس به منطقه گاودانه در پايه اصلی صعود به کوه دنا می رسيم.

بیژن ۳ یا قاش مستان، بلندترین قله دنا به ارتفاع ۴۴۵۰ متر

بهترین و نزدیکترین راه صعود این بلندترین قله، که پس از حوض دال بیشترین آمار نفرات صعودکننده را داراست، روستای خفر از جبهه شمالی میباشد.

وجه تسمیه نام بیژن ۳ ، افسانه معروف شاهنامه فردوسی است و معنی نام قاش مستان برگرفته از فرهنگ غنی عشایر ترک می باشد. بسیار جالب است که با توجه به وجود شکاف و قاش انتهای قله نامگذاری شده است (قاش یا قاچ به معنی شکاف و چاک است) و گویند که بز و کل های منطقه در فصل جفتگیری و مست شدن به این شکاف می آیند و به همین روی این قله قاش مستان نام گرفته است.

سابقه اولین صعو این قله به سال ۱۳۳۳ توسط پیشکسوت کوهنوردی ایران آقای جلیل کتیبه ای برمیگردد، که شرح آن در مجله کوه آمده است.

راهنمای صعود قله بیژن ۳ یا قاش مستان:

از روستای خفر در جهت غربی با عبور از بین باغ های زیبای سیب به ابتدای راه تنگ هال غریبون (کوه دژ) میرسیم. در کنار و جهت خلاف کانال آب باغ ها در جهت غرب با ۳ ساعت کوهپیمایی به جان پناه فلزی میرسیم. (با توجه به پیدا نبودن جان پناه در مسیر حتما باید با راهنما و اطلاعات کافی مسیر را پیمود.) البته از تنگ آبشار خفر نیز از بین باغ ها مسیری به جان پناه وجود دارد که راه آن از مسیر تنگ هال غریبون دورتر است ولی با صفا و پر آب تر است.

از جان پناه تا قله در جهت شمالی راه از تنگ قاش مستان میگذرد، از جبهه شمالی که صعود را آغاز کنیم تنگه ای با شیب تند و بسیار بزرگ، در پیش رو داریم که یال سمت راست به مورگل شمالی و یال سمت چپ تنگه به قله قبله و نهایتاً به قاش مستان ختم می شود. راه های فرعی دیگر در تنگه وجود ندارد و نهایتاً در جنوب غربی و بلندترین نقطه به گردنه مورگل ختم میگردد. از جانپناه تا گردنه مورگل حد متوسط (البته بستگی به مقدار و نوع برف در برفچال قاش مستان میباشد) ۷ ساعت و از گردنه تا قله یک ساعت زمان نیاز دارد.

مسیر دیگر صعود قله قاش مستان در دنباله صعود رشته و قله بن رو می باشد، می توان از مسیر کوهپیمایی روی گردنه بن رو با صرف ۳۰ دقیقه زمان  به گردنه مورگل رسید و از آنجا به قله قاش مستان دست یافت.

راه دیگر که فنی میباشد و کمتر مورد استفاده قرار میگیرد، راه صعود جنوبی از روی گردنه بن رو درست زیر قله قاش مستان است ک هحدود ۱۵ متر در انتهای صخره های مسیر احتیاج به حمایت با طناب دارد، و از روی گردنه طی ۳۰ دقیقه به قله میرسیم.

غار و چشمه و رودخانه هاي رشته كوه دنا :

كوه دنا سه غار دنگزلو، نول، غار يخ و چشمه‌هاي زيادي دارد كه از جمله‌ي آن‌ها به چشمه‌ي ميشي، شرنيك و اسپيد به‌عنوان مهم‌ترين چشمه‌هاي آن مي‌توان اشاره كرد. از میان رودخانه‌هایی که از این قله سرچشمه می‌گیرند می‌توان از ریگان، ماربر، میریان، کوه گل، سریس، تیزاب و دزکرد نام برد.

حيات وحش رشته كوه دنا:

حيات وحش اين منطقه نيز در گذشته غني بوده و تنوع وحوش در كليه‌ي مناطق دنا كاملا مشهود بوده است.

خرس‌هاي قهوه أي بزرگ ، كبك دري ، عقاب ، كركس ، هما ، پلنگ ، گرگ ، گربه وحشي به ويژه گونه سياه گوش ، سمور ، راسو ، سنجاب ايراني ، شاهين ، بحري ، كبك ، ، سنگ چشم ، كمركوهي ، چكاوك ( انواع كيسه دهان ) ، بز و پازن از گونه‌های مختلف جانوران دنا هستند. كل ، قوچ و ميش نيز در منطقه حفاظت شده دنا در حال ازدياد نسل هستند.

از جمله‌ي درختان جنگلي اين منطقه:

بلوط، ارزن، بادام وحشي، گلابي وحشي، بيد و پوشش علفي و بوته‌يي شامل گون، علف پشمكي، جو وحشي، پياز كوهي و ريحان كوهي.

خصوصیات جغرافیایی:

شهرستان دنا در ۳۵ کیلومتری شمال غربی یاسوج به مرکزیت شهر سی سخت به ارتفاع ۲۲۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد، این شهرستان ۶۳ آبادي دارد كه ۵۱ آبادي در قسمت جنوبي و ۱۲ آبادي در قسمت شمالي آن واقع شده‌اند.
موقعيت جغرافيايي : دنا در بخش شرقي استان كهكيلويه و بويراحمد در جهت شمال غربي ـ جنوب شرقي آن قرار دارد كه از ۳۰ درجه و ۵۲ دقيقه تا ۳۱ درجه و ۱۵ دقيقه عرض شمالي و از ۵۱ درجه و ۹ ثانيه تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقيقه طول شرقي امتداد يافته است.

 طول خط رأس هوايي آن ۸۰ كيلومتر است كه قله با ارتفاع بيشتر از ۴ چهار هزار متر از سطح دريا آن را شكل داده اند. اختلاف ارتفاع پايين‌ترين نقطه‌هاي كوه پايه تا قله‌ها گاه تا ۳۰۰۰ متر مي‌رسد. جبهة جنوبي دنا ، ديواره أي و كوه پايه‌هاي آن پوشيده از جنگل‌هاي بلوط است ( سمت شرقي و شمال شرقي استان كهكيلويه و بويراحمد) و جبهة شمالي آن ، خشك و نيمه خشك است ( جنوب استان اصفهان و شمال غربي استان فارس) براي سهولت مطالعه ، در طرح پژوهش و شناسايي منطقه دنا ، كه توسط محققان N.G.O . كانون پژوهش و شناسايي زاگرس ( كانون سبز فارس ) و به مدت پنج سال انجام شد كوه دنا براساس وضعيت توپوگرافي منطقه وسهولت مبادي صعود به قلل آن به ۴ قسمت تقسيم شده كه از جبهة شمال غربي شروع مي‌گردد.

اطلاعات بیشتر: شهر سی سخت مرکز شهرستان دنا از استان کهگیلویه و بویراحمد است که در فاصله ۳۵ کیلومتری از یاسوج مرکز این استان قرار دارد. برای رفتن به یاسوج می توان از استان خوزستان از راه بهبهان و از استان فارس از راه شیراز و یا اقلید و از استان چهار محال و بختیاری از راه لردگان و از استان اصفهان از راه سمیرم استفاده کرد.
در چند سال گذشته به‌دليل افزايش جمعيت، سلاح‌هاي غيرمجاز، توسعه‌ي راه‌ها و شكار و صيد بي‌رويه، جمعيت وحش در اين منطقه تا حد زيادي كاهش يافته است.

كوه‌هاي بلند زيباترين، تماشايي‌ترين و باهيبت‌ترين تجلي دستگاه آفرينش به‌شمار مي‌روند؛ كوه دنا و شهرستان دنا به‌دليل ارزش‌هاي متعدد، كوهستاني بودن و وجود عشاير زياد در دامنه‌هاي آن، اهميت ويژه‌اي براي مردم استان و كشور دارد. «سي سخت» در دامنه های دنا در ۳۶ كيلومتري مركز استان مانند نگيني سبز بر دامنه‌ي این رشته كوه است كه آب و هواي بسيار مطبوع و معتدل كوهستاني دارد و در ميان كوه‌هاي سر به فلك كشيده، چشمه‌ها، آبشارها، باغ‌هاي انگور و گردو و سيب دارد.

منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی ترین منابع گیاهان داروئی و غیر داروئی کشور است و منطقه کهگیلویه و دامنه های زیبای دنا سرشار از جاذبه های طبیعی است. هم‌چنين انگور، سيب، گردو و عسل از سوغاتي‌هاي اصلي اين شهرستان به‌شمار مي‌آيند.

شهر باستاني دينار:

شهر باستاني دينار از آثار به‌جا مانده از دوره‌ي ساساني در اين شهرستان است؛ اين شهر باستاني منطقه‌اي بسيار وسيع در زير ديواره‌ي جنوب غربي در بويراحمد سفلي است كه اكنون به‌شكل مخروبه درآمده است و اهالي روستاهاي اطراف آن از ساروج‌ها و سنگ‌هاي آن براي ساختمان استفاده مي‌كنند. از نظر تنوع زيستي، اين شهرستان در نوع خود در كشور و حتا در جهان بي‌نظير است كه از تعداد تيره‌هاي شناسايي‌شده در اين شهرستان حدود ۹۰ تيره از ۱۵۰ تيره گياهي كشور ۳۶۰ تيره گياهي جهان هستند؛ اين در حالي است كه كوه دنا به تنهايي حدود ۶۰ درصد تيره‌هاي گياهي كشور و ۲۵ درصد تعداد گل تيره‌هاي گياهي جهان را دارد.

مختصات جغرافیائی برخی نقاط دنا

(این نقاط با GPS اندازه گرفته شده که در ارتفاع سنجی در صدی خطا بر اثر تغئیرات دما و فشار هوا وجود دارد ولی از ارتفاع سنجهای بارومتریک قدیمی بسیار دقیقتر است)

منبع : سايت گروه كوهنوردي ردپا – شیراز , کتاب “راه های صعود به قلل دنا”

كوهنوردان زرتشتي